Syndrom oszusta – jak przezwyciężyć uczucie nieadekwatności w życiu i pracy?

Czy miałeś kiedyś poczucie, że odniesiony przez Ciebie sukces jest zasługą zwykłego przypadku bądź ’farta’’, że jesteś niewystarczający, że za mało jeszcze umiesz aby osiągać sukcesy? Czułeś strach przed tym, że ktoś odkryje, że w rzeczywistości jesteś do niczego?

Być może słyszałeś też o syndromie oszusta. Jest to zjawisko dotykające wielu z nas, mimo, że bardzo często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Zjawisko, które może znacznie oddziaływać na nasze życie osobiste i zawodowe, powodując, iż stale umniejszamy sobie samym pod względem naszych umiejętności, kompetencji czy osiągnięć.

Czym dokładnie jest syndrom oszusta i jak starać się kontrolować mechanizmy oddziałujące na poczucie własnej wartości, sprawczości i adekwatności w życiu?

Syndrom oszusta jest psychologicznym zjawiskiem, dotykającym osób osiągających sukcesy na przeróżnych płaszczyznach i najprościej mówiąc, charakteryzującym się brakiem wiary we własne kompetencje oraz irracjonalnymi przeświadczeniami i oczekiwaniami względem siebie. Osoby doświadczające syndromu oszusta często są przekonane, że ich osiągnięcia są przypadkowe-formą pomyłki bądź szczęścia, co powoduje, że czują się oszustami, żyjącymi pod wpływem strachu przed demaskacją i odkryciem własnej niekompetencji czy nieadekwatności. Pomimo posiadania solidnych i rzetelnych dowodów dotyczących swoich umiejętności a w rezultacie osiąganych sukcesów, osoby doświadczające syndromu oszusta mają poczucie, że oszukują innych i nie zasługują na miejsce w którym się znajdują i pozycję zarówno społeczną jak i zawodową, którą zajmują. Sprowadza się to do znacznie obniżonego poczucie własnej wartości, prowadzącego do długotrwale utrzymującego się uczucia lęku.

Zjawisko o którym mowa pierwotnie było określane zamiennie ‘’syndromem oszustki ‘’ z racji na przeświadczenie o znacznie częstszym występowaniu wśród wysoko postawionych społeczne i zawodowo kobiet. Dziś psychologia obala tę teze, wskazując, że syndrom może wystąpić u około 70% społeczeństwa na pewnym etapie życia i jego występowanie jest niezależne od płci.

Syndrom oszusta powodować mogą różnorodne czynniki, często kombinacje tych osobistych, osobowościowych, społecznych i kulturowych. Najczęściej wymienianymi w literaturze są:

Osobowość – osoby z cechami perfekcjonizmu często stawiają sobie trudno osiągalne cele a każde potknięcie uważane jest jako przejaw bycia niewystarczającym i jako potwierdzenie własnej niekompetencji. Osoby dotknięte niskim poziomem poczucia własnej wartości oraz wyższym poziomem odczuwanego lęku są bardziej narażone na syndrom oszusta. Sytuacja potęguje się w połączeniu z brakiem odczuwanej satysfakcji w pracy czy swojego życia osobistego.

Wychowanie – dorastanie w rodzinie przywiązującej dużą wagę do osiąganych wyników, porównującej osiągane wyniki do innych lub u osób, które w dzieciństwie uważane były za szczególnie uzdolnione, otrzymujące dużą ilość uwagi i pochwał w związku z tym. Obie sytuacje prowadzić mogą do przeświadczenia, że bycie perfekcyjnym prowadzi do uznania ze strony innych, rodziny, nauczycieli, kolegów i może potęgować niezdrową postawę perfekcjonizmu na dalszych etapach życia.

Kultura – w niektórych kulturach istnieje silny nacisk na osiągnięcia, co może prowadzić do poczucia nieadekwatności, na co oddziałuje presja społeczna na sukces oraz silnie zakorzenione stereotypy kulturowe.

Jakie objawy może dawać doświadczanie syndromu oszusta?

przede wszystkim wspomniane wcześniej przypisywanie sukcesów czynników zewnętrznym,
nadmierne skupianie się na niepowodzeniach,
unikanie wyzwań ze strachu przed porażką,
umniejszanie własnym osiągnięciom a nawet całkowite ich ignorowanie,
nadmierna samokrytyka, obniżone poczucie własnej wartości, sprawczości oraz dominujące uczucia lęku, poczucia winy, które w rezultacie mogą przybierać postać epizodów depresyjnych,
pracoholizm, stałe dążenie do perfekcji,

A jak możemy sobie radzić w sytuacji wystąpienia u nas syndromu oszusta?

Bardzo znaczącą kwestią jest świadomość dotycząca tego zjawiska, jego częstotliwości oraz objawów. Gdy mamy wiedzę na temat tego z czym się mierzymy może być nam znacznie łatwiej zauważyć występujące emocje, rozpoznać je i zaakceptować co może być pierwszym krokiem dla pozbycia się zniekształceń poznawczych na swój temat co w dłuższej perspektywie może pozwolić nam przerwać lawinę obaw i nieprawdziwych przekonań dotyczących własnych kompetencji. Zamiast skupiać się na błędach warto spróbować stopniowo przekierowywać swoje myśli na wszelkie, nawet najdrobniejsze sukcesy których doświadczyliśmy. Warto stawiać sobie realistyczne cele, zaczynając od tych małych, stopniowo je zwiększając, każdorazowo nagradzając się za osiągnięcia-co będzie pomocne w budowaniu wyższego poczucia własnej wartości i sprawczości. Techniki relaksacyjne są świetnym sposobem na rozładowanie napięcia, skupienie się na tym co tu i teraz. Rozmowa z bliskimi na temat odczuwanych przez nas emocji i napływających myśli jest świetnym sposobem na spojrzenie na nas z bardziej realistycznej perspektywy, wolnej od błędnych przekonań na temat nas samych.

Jeżeli skutki odczuwanego syndromu oszusta znacząco wpływają na życie osobiste i zawodowe warto skorzystać z pomocy specjalisty-psychologa, bądź psychoterapeuty, który skutecznie nauczy jak rozpoznawać zniekształcenia poznawcze dotyczące nas samych, naszych kompetencji i osiąganych przez nas sukcesów oraz różnymi technikami pozwoli na przerwanie dominującego uczucia nieadekwatności i bycia niewystarczalnym.

Syndrom oszusta to zjawisko, które może dotknąć każdego. Zrozumienie istoty tego syndromu oraz wypracowanie strategii radzenia sobie z nim może pomóc w budowaniu pewności siebie i akceptacji własnych osiągnięć. Kluczowe jest, aby pamiętać, że sukcesy są wynikiem ciężkiej pracy, talentu i determinacji, a nie kwestią przypadku czy napotkanego na naszej drodze szczęścia.

Artykuł sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2022 – 2033.