Kobieta w potrzasku
Zjawisko przemocy wobec kobiet jest jednym z najbardziej uporczywych i złożonych problemów społecznych współczesności. Ofiary przemocy – w znakomitej większości kobiety – doświadczają nie tylko fizycznych i psychicznych urazów, lecz także głębokiego życiowego zagmatwania: poczucia bezradności, chaosu prawnego i społecznej izolacji. W tym kontekście rośnie znaczenie porad obywatelskich, które mogą być jednym z pierwszych i najważniejszych kroków na drodze wyjścia z przemocy.
STATYSTYKA TO CZŁOWIEK
Dane z ogólnoeuropejskich badań Agencji Praw Podstawowych UE wskazują, że aż 33% kobiet w Unii Europejskiej doświadczyło przemocy fizycznej lub seksualnej po ukończeniu 15. roku życia, a 22% — przemocy ze strony partnera (FRA 2014).
W Polsce liczby te potwierdzają alarmującą skalę problemu: tylko w 2023 roku procedura „Niebieskiej Karty” została wszczęta ponad 67 tysięcy razy, przy czym w większości przypadków ofiarami były kobiety (Komenda Główna Policji, 2023).
Nie są to jedynie statystyki — każda liczba to osobna historia kobiety, która zmaga się z przemocą często przez lata. Dla wielu z nich codziennością staje się życie w ciągłym strachu, izolacji i niepewności co do własnych praw i możliwości działania.
ZAGUBIENIE
Poczucie zagubienia w życiu to stan chronicznego poczucia braku kontroli nad własną sytuacją. Kobiety doświadczające przemocy często pozostają w relacji ze sprawcą nie dlatego, że tego chcą, ale dlatego, że nie znają dostępnych narzędzi wsparcia lub nie wierzą, że ktokolwiek im skutecznie pomoże. Często są też ekonomicznie zależne od partnera, nie mają dostępu do własnych środków finansowych ani prawa do lokalu, w którym mieszkają. Wciąż wiele kobiet nie wie, że zgodnie z tzw. ustawą antyprzemocową z 2020 roku policja ma prawo do natychmiastowego wydania nakazu opuszczenia przez sprawcę wspólnego mieszkania, bez potrzeby uzyskania wyroku sądu (Dz.U. z 2020 r. poz. 956). Brak tej wiedzy to często bariera nie do przejścia — kobieta, która nie zna swoich praw, nie podejmuje działań ochronnych. Szczególnie problematyczną sytuację mają kobiety z grup mniejszościowych — migrantki, kobiety z niepełnosprawnościami, kobiety starsze — które napotykają dodatkowe bariery językowe, infrastrukturalne i społeczne. Raport Fundacji Feminoteka pokazuje, że wiele z nich spotyka się także z brakiem empatii ze strony instytucji: są oceniane, lekceważone lub wręcz obarczane winą za sytuację, w której się znalazły (Feminoteka 2021).
WSPARCIE
W tym kontekście porady obywatelskie nabierają wyjątkowego znaczenia. Od 2019 roku w Polsce funkcjonuje system nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego. W jego ramach każda osoba w trudnej sytuacji życiowej może skorzystać z darmowego wsparcia prawnika, doradcy obywatelskiego lub psychologa.
Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości, w 2022 roku aż 36% osób korzystających z porad obywatelskich stanowiły kobiety, które zgłaszały problemy związane z przemocą, opieką nad dziećmi, alimentami i eksmisjami (Ministerstwo Sprawiedliwości, 2022). Podobne statystyki wynikają z realizacji projektów pomocowych Stowarzyszenia Inicjatywa Obywatelska Pro Civium. Ponad 40 procent zgłaszanych przez kobiety spraw dotyczyło jakiejś formy przemocy.
Tego rodzaju pomoc ma charakter nie tylko prawny, ale także wspierający. Często to pierwszy moment, w którym kobieta czuje się wysłuchana i traktowana z godnością. Doradca obywatelski nie tylko tłumaczy dostępne rozwiązania prawne, ale pomaga też uporządkować sytuację życiową: przygotować dokumenty, zaplanować działania, podjąć decyzje o zgłoszeniu przestępstwa czy zabezpieczeniu dzieci.
SYSTEM
Pomimo istnienia systemu porad obywatelskich, dostęp do nich nadal pozostawia wiele do życzenia. W mniejszych miastach czy wsiach punktów jest niewiele, a rejestracja — często odbywająca się przez internet lub telefon — bywa dla osób w kryzysie przeszkodą nie do pokonania. W sytuacjach zagrożenia życia potrzeba natychmiastowej reakcji, a nie terminów za kilka dni. Dodatkowo, wiele kobiet wciąż nie wie, że porady obywatelskie w ogóle istnieją. Brakuje szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej i spójnej współpracy między instytucjami publicznymi. Zdarza się, że Policja, ośrodki pomocy społecznej czy szpitale nie przekierowują kobiet do punktów poradnictwa, chociaż powinny. Model wsparcia, do którego powinniśmy dążyć, to taki, w którym kobieta nie musi samodzielnie szukać pomocy w wielu miejscach — ale otrzymuje ją kompleksowo, w jednym punkcie: prawnym, psychologicznym i społecznym. Takie rozwiązania są już wdrażane w niektórych krajach Unii Europejskiej, np. w formie tzw. „One-Stop Centers” (UN Women, 2020), a także w działaniach Stowarzyszenia Pro Civium z Poznania
– Nasze wsparcie jest kompleksowe, wieloobszarowe pod kątem dostępu osoby szukającej wsparcia do pomocy kilku specjalistów – wyjaśnia Izabela Jarczewska, Prezes Zarządu Stowarzyszenia Inicjatywa Obywatelska Pro Civium. – Kobieta po zgłoszeniu otrzymuje doraźne wsparcie psychologa lub prawnika, zależy, do kogo zwrócić się, a następnie, w ramach już dalszych działań, do pomocy dolączany jest asystent wsparcia i inni potrzebni specjaliści. W ten sposób, jednocześnie, staramy się zapewnić potrzebującej szeroko zakresowe wsparcie.
WNIOSKI
Kobiety doświadczające przemocy nie potrzebują tylko empatii — potrzebują konkretnych informacji, jasnych procedur i natychmiastowej pomocy. Porady obywatelskie, jeśli są dostępne, profesjonalne i zintegrowane z innymi formami wsparcia, mogą być przełomem w walce z przemocą. Żeby jednak mogły w pełni spełniać swoją rolę, konieczne są reformy systemowe: zwiększenie dostępności, lepsza promocja oraz skrócenie ścieżki kontaktu z doradcą.
Poczucie zagubienia w życiu u kobiet w sytuacji przemocy nie jest skutkiem ich słabości, ale braku skutecznych i zrozumiałych narzędzi ochrony. Tę lukę powinny wypełniać właśnie poradnictwo obywatelskie i systemowe wsparcie instytucji publicznych.
Martyna Milewska
Sekcja Edukacji i Promocji
Źródła:
https://www.gov.pl/web/nieodplatna-pomoc/ocena-ministra-sprawiedliwosci-z-realizacji-zadan-za-2022-r
https://feminoteka.pl/analiza-systemu-wsparcia-raport
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000956
https://fra.europa.eu/en/publication/2014/violence-against-women-eu-wide-survey-main-results-report